कोरेगावच्या बर्गे-पाटील यांचा इतिहास व चिन्ह..

कोरेगावच्या #बर्गे_पाटील परिवाराचे बोधचिन्ह !! पिवळ्या रंगाचा दोन पायावरील घोडा , कामधेनू , दोन्ही बाजूस पाते असलेला भाला , खड्ग तलवार, महादेवाची पिंड , गदाधारी हनुमंत विराजमान असलेला पिवळ्या रंगाचा ध्वज !!!

मराठा बर्गे , उपनाव निकम हे एक सूर्यवंशी मराठा घराणे आहे . निकम ही मराठा कुळी निकुंभ राजवंशाची शाखा आहे . त्यांचे मूळ जयपुर परिसर राजस्थान येथील आहे . 

उत्पत्ति : 

बहमनी कालखंडात शिलेदारांना अथवा बारगीर वीर पुरुषांना बर्गे व नाइकवडी म्हणत . त्यापासून बर्गे म्हणजे लढाऊ वीर आशा अर्थाने निकमांना ही उपाधि मिळाली असावी . परंतु , बर्गे आडनाव कसे पडले याविषयी एक आख्यायिका आहे ती अशी कि निकम कुळातील योद्ध्यानी अनेकांचा एकाच वेळी प्रतिकार करू शकणारे वा हल्ला थोपवू शकणारे शस्त्र वापरले . ते शस्त्र म्हणजे बर्गे / बरगे म्हणूनच असे शस्त्र वापरणारे ते बर्गे . बर्गे यांच्या मूळ पुरुषाला पाच मुले होती . त्यापैकी तीन मुले कोरेगावला ( जिल्हा सातारा ) व दोन मुले पैकी एक चिंचनेरला व एक महादेव डोंगराला ( जिल्हा सातारा ) स्थायिक झाल्याने त्यांचा वंश वृक्ष फोफावला . 

बर्गे कुळाचारः • 

नाव : बर्गे . कुली : निकम • जात : ९६ कुळी क्षत्रिय मराठा • मूळ गादी : आभरण ( अभानेर - हे अलवर , जयपुर या जवळ राजस्थान ) सैधंति , कर्नाटक .

 . वंश : सूर्यवंश .

 राजाचे नाव / पदवी : प्रभाकरवर्मा . 

गोत्र : पराशर / मानव्य वेद : यजुर्वेद . 

. अश्व / वारू : पिवळा निशाण : ध्वजस्तंभी हनुमान . .

 मंत्र : सुर्य गायत्री मंत्र • कुल देवता : जोगेश्वरी ( अंबाजोगाई ) / मुळ तुळजाभवानी 

देवक : उंबर , वेळु , सोन्याची रुद्राक्ष माळ किंवा कांद्याची माळ , कलंब ( निकुंभ हे राजे रघुवंशी असल्याचे दावा करतात व ते अयोध्येहुन राजस्थानला आले . 

धूंदू नावाच्या राक्षसला मारुन धुंधर उर्फ़ जयपुर वसवनारे ते राजस्थानच्या पहिल्या आर्य लोकांपैकी आहेत . मराठा निकम हे निकुंभ राजे वंशज असल्याने त्यांचे खानदेश वर तसेच राजस्थान येथील भागावर स्वामित्व होते . पुढे राजस्थान येथील राज्य त्यांनी गमावले . खानदेश वर मात्र निकुंभानी अनेक शतके राज्य केले ८ व्या शतकापासून ते अगदी आजपर्यंत बरेचसे लोक तेथे आहेत . अल्लशक्ति , वैरदेव , कृष्ण आदि महत्वाचे राजे या घराण्यातून झाले . ) 

= प्रसिद्ध मराठा सरदार बर्गे मंडळीची नावे

 • सरदार आनंदराव बर्गे 

• सरदार क्षेत्रोजीराव बर्गे 

• सरदार तुलाजी उर्फ़ तुळाजीराव बर्गे 

• सरदार खंडोजीराव बर्गे 

• सरदार सेखोजीराव बर्गे 

• सरदार राणोजीराव बर्गे 

• सरदार सखाराम बर्गे 

• सरदार बालोजीराव बर्गे . 

सरदार हैबतराव बर्गे 

• सरदार येसाजीराव बर्गे 

• सरदार सिदोजीराव बर्गे . 

सरदार साबाजीराव बर्गे . 

सरदार जानोजीराव बर्गे ही वरील उल्लेखि नावे केवळ उंच शिखरांची आहेत आणि खरे पहु गेले असता यापेक्षा अनेक बर्गे सरदार व त्यांचे घराणे कर्तबगार असूनही त्यांच्याविषयी फारच कमी लिहिले , ऐकले व बोलले गेले . मराठा सरदार बर्गे यांचा इतिहास कागदोपत्री बंदिस्त आहे . तो समजल्यास मराठेशाही इतिहासात मौलिक भर पडेल .

 ऐतिहासिक बर्गे घराणे व त्यांचा संक्षिप्त

बर्गे हे बहमनी आमदनी पासून मशहूर असे पराक्रमी घराणे होय . यांनी दख्खनची सुल्तानशाही ज्यात आदिलशाही , निजामशाही राजवटीत शौर्य गाजवून वैभव , इनाम वतने व लौकिक मिळवला . बर्गे यांचे कोरेगाव हे प्रान्त वाईतील महत्वाचे ठिकाण होते . संमत कोरेगाव , तालुका कोरेगाव , तसेच प्रांत कोरेगाव अशा आशयाचे संदर्भ सापडतात . विविध राजवटीत कोरेगाव तसेच चिंचनेरचे वंश परंपरागत पाटिलकि हक्क , अनेक दुर्मिळ किताब , मान मरातब , जहागिरी , सरंजामी हक्क त्यांना होते . सुल्तानशाही , शिवशाही , मराठा स्वातंत्र्य युद्ध , शाहू काळ , पेशवाई , संस्थानी राजवटी अशा अनेक कालखंड पराक्रमा ने गाजवणारया प्रमुख मराठा घराण्यात त्यांचे मानाचे स्थान आहे . बर्गे घराण्याने अनेक युद्धांत मराठा साम्राज्याची सेवा केली त्यात प्रामुख्याने मराठा स्वातंत्र्य युद्ध , जंजिरा मोहीम , पानिपत , खर्डा इत्यादी महत्वाच्या घटना होत . अनेक पोवाड्यात बर्गे वीरांचे गुणगान आढळते . एकंदर इतिहासावरून बर्गे घराण्याला पाटील , सरदार , इनामदार , जहागीरदार , सरंजाम वतनदार , खासबरदार अशा दुर्मिळ पदव्यांनी गौरवलेले दिसते तसेच सरदार बर्गे घराण्यातील शुरवीर पुरूषानी हिंदवी स्वराज्य रक्षणार्थ जी शस्त्रे धारन ( वापरले ) ती शस्त्रे आजही बर्गे वंशजाकडे आहेत फार दुर्मीळ ठेवा जपुन ठेवले आहे . तो दुसऱ्या दिवशी पाहायला मिळतो .

सरदार बर्गेच्या सरंजाम , जहागीर , मोकाशांबद्दल : 

. सेनापति दाभाडे , तुलाजी व सिदोजी बर्गे यांना छत्रपति शाहूराजे यांचे तर्फे तासगाव मोकासा जहागीर मिळाली होती . . सेनापति दाभाडे , तुलाजी व सिदोजी बर्गे यांना छत्रपति शाहूराजे यांचे तर्फे तासगाव मोकासा जहागीर मिळाली होती . सिदोजी बर्गे कृष्णाजी नाईक वाघोजी कदम यांना छत्रपति शाहूराजे यांचे तर्फे तासगाव मोकासा जहागीर मिळाली होती . . . सिदोजी बर्गे यांना छत्रपति शाहूराजे यांचे तर्फे सासुरवे प्रान्त कोरेगाव सरदारी जमावाच्या खर्चासाठी / बेग़मीस मोकासा जहागीर मिळाली होती . 

• सरदार सेखोजी बर्गे या पराक्रमी सरदाराने मराठेशाही करीता बाजी शिंदे यांच्यासोबत रामचंद्र पंत अमात्य हुकूमत पन्हा यांच्या सुचनेनुसार छत्रपति राजाराम व शुर सरदार संताजी राव घोरपडे यांच्यात मध्यस्ती केली पण ती यशस्वी झाली नाही . ह्यांना छत्रपतितर्फे " खासबरदार " ही अनमोल पदवी मिळाली . जंजीरा मोहिमेसारख्या अनेक लढाया त्यांनी गाजविल्या व सरंजाम , इनामे , वतने व बहुमान संपादित केले . 

• सरदार तुलाजी बर्गे यांस छत्रपति शाहूराजे यांचे तर्फे खंडाले महाल मोकासा जहागीर मिळाला .

• सरदार तुलाजी बर्गे यांस छत्रपति शाहूराजे यांचे तर्फे खंडाले महाल मोकासा जहागीर मिळाला . कोल्हापुर रियासतीत छत्रपति घराण्याचे आप्त घाटगे घराण्यासंदर्भात सखाराम बर्गे यांचा सहकारी म्हणून ऐतिहासिक उल्लेख आहे . .

 • सरदार तुलाजी बर्गे व सरदार साबाजी बर्गे यांस छत्रपति शाहूराजे यांचे तर्फे कोरेगाव मोकासा जहागीर मिळाली होती . 

• सरदार सिदोजी बर्गे , सरदार साबाजी भोसले , सरदार रामसिंग निंबाळकर याना छत्रपति शाहूराजे यांचे तर्फे उडतारे मोकासा जहागीर मिळाली होती . 

• सरदार तुलाजी ( तुळाजीराव ) बर्गे , हुजूर सुभा , कोतवाल बंधू , सेनापती दाभाडे यांना छत्रपति शाहूराजे यांचे तर्फे सासुरवे मोकासा जहागीर मिळाली होती . .

 सरदार तुलाजी बर्गे , सरदार सिदोजी भोसले यांस छत्रपति शाहूराजे यांचे तर्फे बाहे गाव मोकासा जहागीर मिळाली होती .

 • सरदार बाबाजी बर्गे , सरदार प्रतापराव मोरे , सरदार व्यासो भुजबळ , सरदार उद बंडगर यांस छत्रपति शाहूराजे यांचे तर्फे कोताळे बुद्रुक मोकासा जहागीर मिळाली होती . 

• सरदार तुलाजी बर्गे , सरदार संताजी जाधव , सरदार पदाजी व मानकोजी बंडगर , किल्ले वर्धनगड यांस छत्रपति शाहूराजे यांचे तर्फे मेटे गाव मोकासा जहागीर मिळाली होती . 

. छत्रपति शाहू राजे भोसले सातारकर यांनी बर्गे मंडळी कोरेगावकर यांना एक पत्र पाठवले होते त्यात त्यांनी समाकुल पांढरे सरदार व बालोजी बर्गे यांना सिदोजी व येसाजी बर्गे यांच्या विवाहास अडथळे आणु नये अशी ताकीद दिली होती .

 चिंचनेर , खानापुर , तासगाव , सासुरवे , कोरेगाव सारखी अनेक गावे , महाल सरंजाम इनाम म्हणून तसेच बर्गे लोकांना पराक्रमबद्दल अनेक ठिकाणी शेत सनदा , हक्क सनदा , मान मिळाले होते . ग्वालियर संस्थानातही बर्गे हे एक प्रमुख सरदार घराणे होते . " सरदार बर्गे कि गोठ " या नावाचा एक . भाग ग्वालियर शहरात आहे . ते सरदार महादजी शिंदे यांच्यासोबत मध्य प्रदेशात जावून स्थिरवाले होते . 

ग्वालियर येथील इंग्रज आमदनीत सरदार बहादुर मेजर बर्गे यांनी जागतिक महायुद्धात सहभाग घेतला होता . 

• सातारा जिल्हा प्रतिसरकार , तसेच भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीत पण बर्गे घराण्याचा मोलाचा वाट आहे . आजच्या काळात समाज जपून प्रगती करणाऱ्या मराठा मंडळीतही बर्गे प्रमुख आहेत आणि या घराण्यातून ग्रामपंचायत सदस्य , सरपंच , आमदार , समाजसेवक , लोकनेते , सुशिक्षित असे समाज अग्रणी होवून त्यांनी देश सेवा बजावलेली आहे . 

बर्गे घराण्याचे नातेवाईक हे प्रमुख मराठा ९ ६ कुळी घराण्यातील आहेत . तसेच ९ ६ कुळी मराठ्यांच्या उप कुळी , इतर प्रमुख सरदार , इनामदार , जहागीरदार , सरंजामी वतनदार आदींशी त्यांचे नातेसंबंध आहेत .

संदर्भ : 

1. Maratha 96 Kule by R. A. Kadam ( मराठी 

2. Maratha Kshatriyancha Itihaas by K. B. Deshmukh ( मराठी

3. अँड विशाल बर्गे , बारामती (चिन्ह) 

संदर्भ साधने • 

मराठा रियासत . 

शाहू दफ्तर पेशवा दफ्तर . . 

९ ६ कुळी मराठ्यांवरील आधारित साधने 

. पानिपत व खर्डा पोवाडा

https://mr.wikipedia.org/w/index.php ? title = बर्गे & oldid = 1691737 "  व विविध ठीकाणे