सरसेनापती हंबीरराव मोहिते

सरसेनापती हंबीरराव मोहिते हे मराठा साम्राज्याच्या इतिहासातील एक अत्यंत महत्त्वाचे आणि पराक्रमी व्यक्तिमत्व होते. छत्रपती शिवाजी महाराज आणि त्यानंतर छत्रपती संभाजी महाराज यांच्या काळात त्यांनी स्वराज्यासाठी मोलाची कामगिरी बजावली. त्यांचा इतिहास अनेकदा शालेय पुस्तकांमध्ये सविस्तरपणे येत नाही, त्यामुळे काही गोष्टी कदाचित कमी माहितीच्या असतील.

त्यांच्याबद्दल काही महत्त्वपूर्ण आणि कदाचित कमी माहिती असलेल्या बाबी खालीलप्रमाणे:

सरसेनापती हंबीरराव मोहिते: 

काही महत्त्वपूर्ण पैलू

१. मूळ नाव आणि 'हंबीरराव' किताब:

त्यांचे मूळ नाव हंसाजी मोहिते होते. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी त्यांच्या पराक्रमामुळे आणि युद्धकौशल्यामुळे त्यांना 'हंबीरराव' हा किताब दिला आणि त्यांची सरसेनापतीपदी नेमणूक केली. प्रतापराव गुजरांच्या निधनानंतर (नेसरीच्या लढाईनंतर) १६७४ साली त्यांना हे पद मिळाले.

२. मोहिते घराण्याचा संबंध:

मोहिते घराण्याचा भोसले घराण्याशी खूप जवळचा संबंध होता. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या द्वितीय पत्नी सोयराबाई या हंबीरराव मोहित्यांच्या भगिनी होत्या. तसेच, हंबीररावांची कन्या महाराणी ताराबाई या छत्रपती राजाराम महाराजांच्या पत्नी होत्या, ज्यांनी छत्रपती संभाजी महाराजांच्या निधनानंतर मराठा साम्राज्याची धुरा समर्थपणे सांभाळली. यामुळे मोहिते घराणे स्वराज्याच्या अत्यंत जवळचे आणि महत्त्वाचे बनले.

३. प्रतापराव गुजरांनंतरची जबाबदारी:

प्रतापराव गुजर यांच्या निधनानंतर मराठा सैन्यात काही प्रमाणात नैराश्य आले होते. अशा कठीण प्रसंगात हंबीररावांनी आदिलशाही सैन्यावर जबरदस्त हल्ला करत त्यांना विजापूरपर्यंत पिटाळून लावले. या पराक्रमाने त्यांनी सैन्यात पुन्हा आत्मविश्वास निर्माण केला आणि स्वतःला एक सक्षम सेनापती म्हणून सिद्ध केले.

४. कर्नाटक मोहिमेतील योगदान:

छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या महत्त्वाकांक्षी दक्षिण दिग्विजय मोहिमेत हंबीररावांचे मोठे योगदान होते. या मोहिमेत त्यांनी कर्नाटकातील अनेक किल्ले जिंकले आणि आदिलशाही पठाणी सरदार हुसेनखान मियाणाचा येलबुर्गा येथे मोठा पाडाव केला. हुसेनखानाला कैद करून त्यांनी रयतेची जुलमातून मुक्तता केली.

५. छत्रपती संभाजी महाराजांना दिलेला पाठिंबा:

शिवाजी महाराजांच्या निधनानंतर अष्टप्रधान मंडळीतील काही सदस्यांनी छत्रपती संभाजी महाराजांच्या विरोधात जाऊन राजाराम महाराजांना गादीवर बसवण्याचा प्रयत्न केला. अशावेळी सरसेनापती हंबीरराव मोहितेंनी संभाजी महाराजांची बाजू घेतली. त्यांनी मोरोपंत पिंगळे, आण्णाजी दत्तो, प्रल्हाद निराजी या बंडखोर प्रधांनांना कैद करून संभाजी महाराजांसमोर हजर केले. यातून त्यांची निष्ठा आणि दूरदृष्टी स्पष्ट होते.

६. बऱ्हाणपूरवरील स्वारी:

संभाजी महाराजांच्या काळात हंबीररावांनी अनेक महत्त्वाच्या मोहिमा यशस्वी केल्या. त्यापैकी एक म्हणजे बऱ्हाणपूरवरील स्वारी. या स्वारीत त्यांनी मोगलांकडून प्रचंड लूट मिळवली, ज्यामुळे मोगलांची नाचक्की झाली.

७. युद्धातील जखमा आणि अंत:

हंबीरराव मोहिते यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य स्वराज्यासाठी समर्पित केले. १६८७ मध्ये वाईजवळच्या एका लढाईत त्यांना तोफेचा गोळा लागला आणि त्यातच त्यांना वीरमरण आले. एका महान सरसेनापतीचा दुर्दैवी अंत झाला.

सरसेनापती हंबीरराव मोहिते हे केवळ एक शूर सेनापती नव्हते, तर ते एक कुशल प्रशासक, दूरदृष्टी असलेले रणनीतीकार आणि स्वराज्याशी एकनिष्ठ असलेले निष्ठावंत सेवक होते. त्यांच्या पराक्रमामुळे आणि योगदानामुळेच मराठा साम्राज्याचा विस्तार झाला आणि त्याला स्थैर्य लाभले. त्यांचा इतिहास हा केवळ युद्धांचा इतिहास नसून, तो त्याग, निष्ठा आणि पराक्रमाचा आदर्श आहे.

काही बदल असेल तर कळवा 🙏🏻🙏🏻🙏🏻